ÖZET

Amaç:

Toplumun anne sütünün arttırılması ile ilgili görüş ve yaklaşımların araştırılmasıdır.

Gereç ve Yöntem:

Bu çalışma İzmir ilinde araştırmaya katılmayı kabul eden 300 annenin emzirme deneyimlerinin ve anne sütü arttırdığını düşündükleri faktörlerin sorgulandığı anket bazlı bir çalışmadır.

Bulgular:

Annelerin ortalama yaşları 35,13±9,16 (19-69) yıl ve ortalama doğum sayısı 1,8±1 (1-7) adet idi. Annelerin %44’ü üniversite mezunu, %25,7’si ilkokul mezunu, % 20,3’ü lise mezunu %8,3’ü ortaokul mezunu idi. Sadece anne sütü verme süresi ortalama 4,35±3,27 ay (1-36); toplam anne sütü verme süresi ortalama 9,35±8,65 aydı. Annelerin çoğu (%95,7) yiyecek, içecek ve ilaçlarla anne sütünün artabileceğini düşünmekteydi. Annelerin %95’i suyun, %81,3’ü ayranın, %79,3’ü inek sütünün, %78,7’si tahin helvasının, %77,7’si soğanın anne sütü arttırmada etkin olduğunu belirtmiştir.

Sonuç:

Birçok ilaç, yiyecek ve şifalı bitkiler galaktogog (anne sütünü arttırıcı) olarak bilinmektedir. Bölgemizde su, ayran, inek sütü, soğan, börülce gibi anne sütünü arttırdığı düşünülen yiyecek ve içecekler etki mekanizmaları bilinmemekle birlikte emzirme döneminde sıklıkla kullanılmaktadır.

Giriş

Anne sütü bebeklerin beslenmesinde en önemli besin kaynağıdır ve anne sütünün yaygınlaştırılması için dünyada çeşitli çalışmalar yapılmaktadır (1). Annelerin stresi, endişeleri, uyku problemleri emzirmeyi ve anne sütü miktarını olumsuz etkilemektedir (2,3). Anne sütünü arttırmak için bebeklerin erken emzirmeye başlanması, sık sık emzirme, memelerin boşaltılması, annelerin yorulmaması gibi girişimler önemlidir. Yeterli sıvı almak ve yeterince dinlenmek, annedeki süt miktarını arttıran en önemli faktörlerdir (4). Bunlara ek olarak anne sütünü arttırıcı (galaktogog) yiyecek ve içecekler geçmişten günümüze kullanılmaktadır. Birçok yiyecek, şifalı bitkiler galaktogog olarak sayılabilir. Birçoğunun mekanizması bilinmemektedir. Bu çalışmanın amacı toplumun anne sütünün arttırılması ile ilgili görüş ve yaklaşımlarının araştırılmasıdır.

Gereç ve Yöntem

Bu çalışmaya İzmir ilinde Mart-Haziran 2007 tarihleri arasında araştırmaya katılmayı kabul eden 18-60 yaş arasında 300 anne alındı. Annelere, yaşları, gebelik sayısı, eğitim düzeyi gibi demografik özellikleri sorulduktan sonra, toplam ve sadece anne sütü verme süreleri, ek gıdalar başlama süreleri, anne sütünü arttırdığını düşündükleri faktörler ve anne sütü miktarını etkilediği düşünülen besinlerin (inek sütü, soğan, börülce, tahin helvası, maydanoz, pekmez, bulgur, karaciğer, kestane, su, ısırgan otu, lohusa şerbeti, çay, kola, ayran) anne sütünü nasıl etkilediği ile ilgili (etkisiz, azaltır, arttırır ve bilmiyorum yanıtları olarak işaretlendi) anket soruları soruldu. Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analiz için SPSS for Windows 11.0 programı kullanıldı.

Bulgular

Annelerin demografik özelliklerine baktığımızda ortalama yaşları 35,13±9,16 (19-69) ve ortalama doğum sayısı 1,8±1 (1-7) idi. Annelerin %44’ü üniversite mezunu, %25,7’si ilkokul mezunu, %20,3’ü lise mezunu, %8,3’ü ortaokul mezunu, %0,3’ü okur-yazar, %1,3’ü okuma yazma bilmiyordu. Annelerin %44,6’sı ev hanımıydı. 

Annelerin sadece anne sütü verme süresi ortalama 4,35±3,27 ay (1-36); toplam anne sütü verme süresi ortalama 9,35±8,65 aydı. Ek gıdalara başlama zamanı ortalama 5,33±2,68 ay (1-36 ay) olarak saptandı. 

Annelerin %87,7’si anne sütünün sadece iyi beslenme ile artabileceğini düşünüyorken %95,7’si anne sütünü yiyecek, içecek ve ilaçlarla anne sütünün artabileceğini düşülmekteydi. Sadece %1 anne metoklopropamid ile anne sütünün arttırılabileceği biliyordu. 

Annelerin %95’i suyun, %81,3’ü ayranın, %79,3’ü inek sütünün, %78,7’si tahin helvasının %77,7’si soğanın, %68,3’ü pekmezin, %63,7’si börülcenin, %61’i bulgurun, %48’i ısırgan otunun, %44,3’ü lohusa şerbetinin, %35,7’si çayın, %37’sinin maydanozun, %29,3’ü karaciğerin, %15’i kestanenin ve %2’si kolanın anne sütü arttırmada etkin olduğunu bildiğini belirtmiştir.

Tartışma

Anne sütü, bebekler için en ideal besin maddesidir (5). Yeterli sıvı almak ve yeterince dinlenmek, annedeki süt miktarını arttıran en önemli faktörlerdendir (4). Stres ve anksiyete yaşayan annelerde emzirme ve süt salınımı olumsuz etkilenmektedir (6,7). Annenin yeterli beslenmesi, yeterli sıvı alımı, uyku süresi ve kalitesi, stresten uzak durması, dinlenmesi anne sütünün arttırılmasında verilen eğitimlerde genel öneriler arasındadır. Emzirmenin devam edilememesinin en önemli sebebi anne sütünün yetersiz olmasıdır (8). Kartoprak ve ark.’nın yaptığı bir çalışmada anne sütünün kesilmesinin en önemli nedeninin annenin bebeğini sütüyle yeterince besleyemediğini düşünmesi olduğunu bildirmişlerdir (9). Bebeği prematüre olup yoğun bakım ünitesinde takip edilen annelerin bebekleriyle yeterince temas kuramaması, emzirememesi, yeterli dinlenememeleriyle birlikte yaşadıkları stres hormonal etkilerle süt oluşumunu azaltmaktadır (6,7). Galaktogogların en sık kullanım alanlarından biri prematürite veya diğer nedenlerle bebekleri yenidoğan yoğun bakım ünitesinde yatan annelerin azalan sütlerini arttırmak içindir. Çalışmamızda annelerin %89,3’ü beslenmenin, fakat sadece %1,2’si uyumanın, %0,3’ü dinlenmenin anne sütünü arttırmada önemli olduğunu belirtmişlerdir. Bu konuda annelere daha iyi eğitim vermenin önemli olduğu görülmektedir. 

Galaktogog, anne sütünün üretiminin başlaması, sürdürmesi ve arttırmaya yarayan maddelerdir. Anne sütünün üretimi fiziksel, emosyonel ve prolaktin başta olmak üzere birçok hormonun etkileşimi ile olan kompleks bir olaydır. Birçok ilaç, yiyecek ve şifalı bitkiler galaktogog olarak sayılabilir. Galaktogog olarak kabul edilen besin maddelerinin birçoğunun mekanizması bilinmemektedir. İlaçların çoğu dopamin reseptör antagonisti olup prolaktin salınımını arttırır. Anne sütünün artması ve çoğalması için en sık kullanılan ilaçlardan biri, metoklopropamid’tir (10,11). Çalışmamızda da anneler arasında anne sütünü arttığı bilinen tek ilaç metoklopropamid olmuştur. Çalışmamıza katılan annelerin %1’i metoklopromid’in anne sütünü arttırdığını bilmektedir.

Dünyada bir çok anne, şifalı bitki ve yiyecekleri sütünün artması için kullanır. Anne sütünü arttırmak amacı ile kullanılan şifalı bitki ve yiyeceklerin etki mekanizmaları bilinmese de geleneksel tecrübeler ve inanışlar bunların etkili ve güvenilir olduğu desteklenmektedir. Şifalı bitkilerin kullanımı, dozu, bileşimi ile ilgili standart bilgi yoktur. Sütü arttıran şifalı bitkiler çemen otu, keçi sedef otu, boğa dikeni, anason, fesleğen, rezene tohumu gibi bitkiler ve lokuma benzer şekerleme gibi tatlılardır. Maltlı içecekler bazı ülkelerde yaygın kullanılmaktadır. Alkol anne sütü üretimini azaltabilir, maltlı içeceklerin ise etkin galaktogog olduğu belirtilmekle birlikte bunu destekleyecek kanıt yoktur (12,13,14). Çemen otu, Hindistan ve Orta Doğu’da yaygın kullanılan galaktogogdur. Huggins ve ark.’nın yaptığı bir çalışmaya göre çemen otu kullanımı ile 1200 annenin sütünün 1-3 saat içinde arttığını rapor etmişlerdir. Günde 3 bardak çay şeklinde kullanılabileceği belirtilmektedir (13,15). Keçi sedef otu, 1900 yıllarda keçi sedef otu ile beslenen keçilerin sütünün artığı görüldükten sonra Avrupa’da yaygın kullanılan geneleksel galaktogogdur (16). Boğa dikeni, Avrupa’da kullanılan galaktogogdur; kullanımın etkinliği ile ilgili çalışma yoktur (17). Anne sütünü arttırdığı düşünülen diğer bir galaktagog ise yulaf unudur fakat bunun da kullanımı ile ilgili hiçbir çalışma bulunmamaktadır. Sadece bir derlemede birçok kültürde kullanılan geleneksel galaktagog olduğu belirtilmiştir (18). Çalışmamızda annelerin %48’i şifalı bitkilerden ısırgan otunun anne sütünü arttırdığını düşünmektedir. Özellikle içeceklerden su, inek sütü ve ayranın; yiyeceklerden de tahin helvası, soğan ve pekmezin anne sütünü arttırmada etkili olduğunu düşünmektedirler.

Anne sütünün arttırılmasında başvurulan geleneksel yöntemlere ilişkin yazılı literatür oldukça sınırlıdır. Anne sütünü arttırmada kullanılan geleneksel galaktogoglar toplumlar arası farklılıklar göstermektedir. Birçok ilaç, yiyecek ve şifalı bitkiler galaktogog (anne sütünü arttırıcı) olarak sayılabilmektedir. Çalışmamızda görüldüğü gibi bölgemizde su, ayran, inek sütü, soğan, börülce gibi anne sütünü arttırdığı düşünülen yiyecek ve içecekler etki mekanizmaları bilinmemekle birlikte emzirme döneminde yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.